مسجد گوهرشاد یادگار 600 ساله تیموریان

تور مشهد

هربار که نام حرم امام رضوی به زبان می‌آید ناخودآگاه به یاد مسجد گوهرشاد که در نزدیکی آن قرار دارد، می‌افتیم. اگر به مسجد گوهرشاد رفته‌باشید، بی‌گمان می‌دانید که این مسجد، یکی از بزرگ‌ترین مساجد ایران است که در دوره تیموری ساخته شده‌است.

مسجد گوهرشاد، به دستور «گوهرشاد بیگم» همسر «شاهرخ» پسر تیمور، یکی از بزرگ‌ترین پادشاهان تیموری در مشهد ساخته شد. این مسجد یکی از آثار مهم تارخی مشهد است که در جوار حرم امام هشتم قرار دارد.

ما در وبلاگ آرندتور قصد داریم در مورد مسجد گوهرشاد، علت ساخت مسجد گوهرشاد، معمار مسجد گوهرشاد، محل آن و داستانی که از گوهرشادنقل زبان‌هاست، با شما صحبت کنیم. پس همراه ما باشید.

 

مسجد گوهرشاد کجاست؟

مسجد گوهرشاد در جنوب حرم مطهر امام رضا(ع) قرار دارد. این مسجد توسط ورودی‌های کوچک و بزرگ به حرم رضوی راه دارد. مساحت مسجد گوهرشاد حدود 2.850 هزار مترمربع بوده و به عنوان یکی از شلوغ‌ترین و پربازدیدترین مساجد ایران از آن یاد می‌شود.

مسجد گوهرشاد به دلیل کاشی‌کاری‌های ظریف و معماری آن به عنوان یکی از شاهکارهای دوره تیموری شناخته شده‌است.

علت ساخت مسجد گوهرشاد چه بوده‌؟ گوهرشاد که بوده‌است؟

مسجد گوهرشاد در قرن هشتم به دستور گوهرشاد، دختر یکی از امیران تیموری ساخته شد. گوهرشاد همانطور که اشاره شد، همسر شاهرخ و مادر «بایسنقر میرزا» است. او و همسرش بسیار هنردوست بودند. شاهرخ علاوه بر اینکه دوستدار هنر بود، خوشنویس بسیار زبده‌ای بود و پس از پدرش 43 سال حکومت کرد.

گوهرشاد در سن 16 سالگی با شاهرخ ازدواج کرد. او زنی بسیار پاکدامن و دوستدار ائمه اطهار بود و یکی از علائقش این بود که در جوار حرم رضوی یک مسجد بسازد تا پس از مرگش، در آن دفن شود. گوهرشاد به همراه برادرش نقش مهمی در ارتقای فرهنگ فارسی داشت. آنها مدرسه و مسجدی دیگر به نام گوهرشاد در هرات افغانستان نیز ساخته‌اند

برای ساخت مسجد گوهرشاد مشهد او به تمام کارگران و معماران گفت که دستمزدشان را دو برابر خواهد کرد، اگر با وضو کار کنند. در حین کار از مجادله و فحاشی بپرهیزند. مراقب حیوانات باشند. در مسیر رفت و آمد حیوانات آب و علوفه بگذارند تا حیوانات هر زمان تشنه و یا گرسنه شدند، بتوانند آب و علوفه بخورند. بار سنگین روی حیوانات نگذارند، آنها را شلاق نزنند و...

در این بین داستان‌های متعددی در مورد گوهرشاد گفته شده اما یکی از مشهورترین آنها، این است که یکی از کارگران زمانی که گوهرشاد برای سرکشی به مسجد آمده‌بود، به صورت تصادفی او را می‌بیند و عاشقش می‌شود. خبر عشق سوز و گداز کارگر جوان به گوش گوهرشاد می‌رسد. گوهرشاد شرط ازدواجش را چهل روز اعتکاف پسر می‌گذارد. پس از چهل روز پسر از عشق زمینی رهایی یافته و به عشق آسمانی می‌رسد.

در زندگی این بانوی بزرگوار که در امور مملکت نیز یار همیشگی شاهرخ بوده، مرگش بسیار تلخ و تأسف انگیز است. این بانو در سن 88 سالگی در اثر دسیسه تعدادی از سیاستمداران در جریان قیام «میرزا ابوالقاسم بابر» نوه‌ی شاهرخ، کشته شده و در مدرسه گوهرشاد هرات دفن می‌شود.

مسجد گوهرشاد یکی از بناهای مهم دوره تاریخی تیموریان است که ساخت آن 12 سال زمان برده‌است.

معماری مسجد گوهرشاد مشهد

مسجد گوهرشاد به صورت یک پلان مربع با 2 در که یکی ورودی و دیگری خروجی مسجد است، ساخته شده‌است. اجزای مسجد گوهرشاد عبارتند از:

• 1صحن
• 4 ایوان
• 1 گنبد فیروزه‌ای
• 2 گلدسته
• 7 شبستان

 

معمار مسجد «قوام‌ الدین بن زین‌الدین شیرازی» بوده و معماری این بنا برگرفته از هنر اسلامی-ایرانی است. این بنا قدمتی 600 ساله دارد و در طی سال‌ها بارها مورد حمله قرار گرفته اما با وجود مصالحی که در ساخت آن استفاده شده، همواره پابرجا مانده و فقط به مرمت آن پرداخته‌اند.

اولین بار مورد حمله ازبکان قرار گرفت که در دوره شاه عباس صفوی دوباره مرمت شد. در دوره‌های بعد نیز پس از وقوع زلزله در مشهد، در دوره قاجار مرمت شد.

در سال 1330 هجری قمری، روس‌ها به ایران حمله کرده و حرم امام رضا و مسجد گوهرشاد مورد اصابت گلوله‌های روس‌ها قرار گرفت. در این گلوله باران گنبد و ایوان‌های مسجد گوهرشاد آسیب دید.

 

مسجد گوهرشاد چند شبستان دارد؟

همانطور که در قسمت قبل اشاره شد، مسجد گوهرشاد 7 شبستان دارد که در ادامه اسامی آنها را با شما در میان می‌گذاریم:

1. شبستان گرم
2. شبستان تبریزی
3. شبستان سبزواری
4.  شبستان میلانی
5. شبستان نهاوندی
6. شبستان نجف آبادی
7. شبستان علوی

 

مسجد گوهرشاد چند ایوان دارد؟

• ایوان مقصوره
• ایوان شمالی
• ایوان شرقی
• ایوان غربی

 

ایوان مقصوره بزرگ‌ترین ایوان مسجد گوهرشاد است که در قسمت جنوبی بنا و رو به قبله ساخته شده‌است. این بنا 37 متر طول و 5 متر ارتفاع دارد. گنبد مسجد گوهرشاد روی این ایوان قرار دارد. ملاتی که در ایوان استفاده شده از سنگ مرمر است و کتیبه مشهور و بسیار زیبای بایسنقر میرزا، در کنار سال ساخت بنا در پیشانی آن قرار دارد. در این ایوان 2 اثر بسیار مشهور دیگری نیز وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد:

1.     منبر صاحب‌الزمان

منبر منبت کاری شده صاحب‌الزمان در دوره فتحعلی شاه از چوب گردو و گلابی و بدون استفاده از میخ، توسط «محمد نجار خراسانی» ساخته شده‌است. این منبر در سال 1335 خورشیدی به دست «حیدر نیکنام گلپایگانی» مرمت شد.

2.     محراب مسجد گوهرشاد

محراب بسیار زیبایی از سنگ تمام مرمر  سفید رنگ در انتهای ایوان مقصوره وجود دارد که در حاشیه اطراف آن کتیبه مرمت شده با کاشی‌هایی معرق به آیت‌الکرسی وجود دارد. این محراب در کمی پایین‌تر از سطح ایوان قرار داشته و گنبد فیروزه‌ای گوهرشاد در بالای آن قرار دارد.

ساخت منبر منبت کاری شده صاحب الزمان 5 سال زمان برد. در ساخت این منبر منبت کاری شده از میخ و آهن استفاده نشده و تماما از چوب گردو و گلابی است.

قیام مسجد گوهرشاد مشهد

واقعه مسجد گوهرشاد در 20 تیر 1314 خورشیدی در دوره حکومت «رضاشاه» و نخست وزیری «محمد علی فروغی» رخ داد. این قیام به دلیل اجباری شدن گذاشتن کلاه شاپو در سر آقایان و مقدمه برداشتن حجاب از سر بانوان اتفاق افتاد. در قیام گوهرشاد، نیروهای انتظامی اطراف مسجد گوهرشاد را محاصره کردند و در نهایت داخل مسجد رفتند که این امر موجب خشونت و کشتار شد.

پس از حمله روس‌ها به ایران و گلوله باران نظامیان روس، بخشی از مسجد گوهرشاد آسیب دید که پس از پایان حملات دوباره مرمت شد.

سخن آخر

بازدید از مسجد گوهرشاد در تمام ساعات شبانه روز امکان‌پذیر است. بهترین زمان بازدید از آن فصول سرد سال همچون زمستان است که تعداد زائرین حرم مطهر به نسبت کمتر است.

چنانچه قصد سفر به مشهد دارید، می‌توانید در تور مشهد آرندتور ثبت نام کرده و به زیارت از حرم رضوی و مسجد گوهرشاد بروید. در نزدیکی حرم مطهر، آرامگاه نادر، مجموعه موزه‌های آستان قدس رضوی و بازار رضا قرار دارد.