7 جاذبه باستانی مجموعه تاریخی بیشاپور

تور شیراز

پس از پیروزی شاپور اول بر رومیان به یمن و برکت پیروزی ایرانیان بر امپراتوری روم و پیروزی شاپور اول بر امپراتور روم والریان این بنا در سال 266 میلادی به دستور شاپور اول در مسیر "جاده شاهی" که در زمان هخامنشیان برپا شده و تخت جمشید را به شوش متصل می‌کند، ساخته شد. این مجموعه باستانی با الهام از شیوه مهندسی یونانیان «هیپوداموس» در زمینی مستطیل شکل به وسعت 200 هکتار احداث شد. با وبلاگ آرندتور همراه باشید تا در مورد تاریخچه باستانی شهر بیشاپور و جاذبه‌های دیدنی آن بیشتر آشنا شوید.

اطلاعاتی کوتاه از شهر باستانی بیشاپور، شهری با مهندسی و معماری ویژه

شهر باستانی بیشاپور، در زمان ساسانیان ساخته شده و در شهرستان کازرون در 143 کیلومتری شهر شیراز در استان فارس قرار دارد. وسعت این شهر 200 هکتار برآورد شده و از شهرهای مهم آن زمان بوده که در شمال غربی کازرون قرار دارد. این شهر همانطور که گفته شد، شهری بسیار خوش آب و هوا با طراحی و مهنذدسی شهرسازی ویژه بوده است.

 

تاریخچه باستانی شهر تاریخی بیشاپور

مجموعه تاریخی بیشاپور یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران، دارای تاریخ مکتوب شهرسازی است. این شهر دارای سنگ نوشته‌ای است که با دو خط اشکانی و ساسانی بر روی ستون‌های بنای یادبود بیشاپور حک شده‌است. شهر تاریخی بیشاپور با وجود دو رودخانه «شاهپور» و «تنگ چوگان» در دوره ساسانیان سرآمد شهرهای ایران بود. این شهر در سال 266 میلادی ساخته شد. شاپور اول، دستور ساخت این شهر را پس از پیروزی در جنگ با «والریان»، امپراتور روم در منطقه‌ای خوش آب و هوا داد. شاپور می‌خواست تا در راه تخت جمشید به تیسفون، یک شهر ییلاقی با آب و هوای مطبوع وجود داشته باشد. این جاده در زمان هخامنشیان ساخته شده بود و تخت جمشید و اصطخر را به شوش وصل می کرد.برای ساخت شهر باستانی بیشاپور، مهندسی به نام «آپاسای» اهل سوریه انتخاب شد. این شهر به نام‌های بیشاپور، بیشابور، به شاپور، بیشاور و «به اندیوشاپور» در تاریخ به ثبت رسیده و تا قرن هفتم هجری، شهری آباد بوده و مردم در آن سکونت داشتند. شهر باستانی بیشاپور، مرکز ایالت «کوره اردشیر خور» بوده است.

مجموعه تاریخی بیشاپور با وسعت 200 هکتار در فاصله 23 کیلومتری از شهر کازرون قرار دارد.

مهم‌ترین عامل شهرسازی بیشاپور قرار گرفتن آن در کنار رودخانه پر آب شاهپور و چشمه ساسان در این منطقه است. براساس حفاری‌هایی که از سال 1314 شمسی آغاز شد و تا سال 1357 ادامه داشت، بیشتر آثار باستانی به دست آمده در بخش شمالی شهر قرار داشته و شهر در طول زمان و پس از اسلام به سمت جنوب گسترده شده‌است. در ادامه مهم‌ترین آثار باستانی را در مجموعه تاریخی بیشاپور با شما در میان می‌گذاریم:

1. معبد آناهیتای بیشاپور

معبد آناهیتای بیشاپور، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی دوره ساسانی و با ارزش‌ترین نیایشگاه الهه آب در جهان است که از نظر مهندسی می‌توان آن را یکی از شاهکارهای تاریخی دوره ساسانی دانست. معبد آناهیتا نیایشگاهی در ستایش آب است و بر همین اساس معماران این بنای باشکوه، به طرزی ماهرانه آب رودخانه شاپور را  از فاصله 250 متری به این مکان می‌آوردند و از طریق دستگاه‌هایی که در آن زمان ساخته شده، آب را کنترل و تقسیم‌بندی می‌کردند. هنوز هم در آثار تاریخی این منطقه می‌توان به دالان‌های انتقال آب آن در معبد آناهیتای بیشاپور اشاره کرد.

یکی از نکات بسیار مهم معماری معبد آناهیتای بیشاپور، ساخت 50 درصد ارتفاع معبد در زیر زمین است.

2. تالار تشریفات بیشاپور

یکی از باشکوه‌ترین بخش‌های مجموعه تاریخی بیشاپور، تالار تشریفات آن است که برای برگزاری مراسم، اعیاد و تشریفات از آن استفاده می‌کردند. تالار تشریفات بیشاپور، در قسمت جنوب شرقی معبد آناهیتا واقع شده و وسعتی برابر با 781 مترمربع دارد. این تالار زمانی گنبدی مرتفع در مرکزش داشت و پلانش به صورت چهار ایوان ساخته شده بود که گنبد باشکوهی به ارتفاع تقریبی 23 متر در وسط آن وجود داشت، اطراف تالار دالان‌های کوتاه‌تری قرار دارد که از درون چهار ایوان اصلی می‌گذرد. در تالار تشریفات بیشاپور، 64 طاقچه وجود داشته و دارای گچ‌بری‌های زیبا و اشکال هندسی، گیاهی و... با رنگ‌های تند و متنوع بوده‌است.

تالار تشریفات بیشاپور، یکی از بزرگ‌ترین آثار معماری ساسانی است که به چهار صفه یا چهار ایوان شهرت دارد.

3. ایوان موزاییک بیشاپور

یکی از شاهکارهای مجموعه تاریخی بیشابور، ایوان موزاییک بیشاپور است. ایوان موزاییک بیشاپور 23 متر طول و 20 متر عرض دارد. در انتهای دالان شرقی و غربی تالار تشریفات دو ایوان تزیین شده با موزاییک در جهت عکس هم وجود داشته‌اند که به عنوان جایگاه اختصاصی شاپور و حرمسرای او انتخاب شده بود.، این قسمت به ایوان موزاییک بیشاپور شهرت داشته و قطعاتی از آن در موزه لوور فرانسه و ایران باستان و موزه کازرون نگه‌داری می‌شود.

یکی از شاهکارهای مجموعه تاریخی بیشابور، ایوان موزاییک آن است.

4. جایگاه نذورات بیشاپور

سند تاریخی و مکتوب بیشاپور که قبلا به آن اشاره شد، در واقع در همین قسمت مجموعه تاریخی بیشاپور قرار دارد. جایگاه نذروات بیشاپور دو ستون 9 متری دارد که کتیبه‌های ارزشمندی که قبلا به آن‌ها اشاره شد، بر روی این دو ستون نصب شده‌اند. در گذشته در بین این دو ستون مرتفع، مجسمه باشکوهی از شاپور اول وجود داشته‌است.

 جایگاه نذورات بیشاپور در واقع همان سند تاریخی و مکتوب این شهر باستانی است که از دو ستون مکتوب 9 متری ساخته شده‌است.

5. غار بیشاپور

غار شاپور در ارتفاع حدود 800 متری از سطح زمین با دهانه حدود 30 متر قرار گرفته و مسیر دسترسی به آن کمی مشکل است. در دهانه غار، مجسمه شاپور یکم قرار دارد. این مجسمه، تنها مجسمه باقی‌مانده از دوران باستان است که پس از 1700 سال تا حدودی سالم است. این مجسمه حدود 7 متر ارتفاع داشته و  پهنای شانه‌های آن حدود 2 متر است. مجسمه شاپور یکم با توجه به قدمت بالایش، در طی سال‌ها تقریبا سالم مانده به گونه‌ای که به غیر از شکستن دو دست مجسمه، ظاهر آن مشکلی ندارد.

پیکره شاپور یکم از یک ستون بزرگ و غول‌پیکر که در این غار وجود داشته، تراشیده و ساخته شده‌است. در دهانه غار شاپور دو کتیبه سنگی وجود دارد که یکی از کتیبه‌ها، ترجمه کتیبه شاپور در نقش رجب و دیگری نحوه برپاسازی مجسمه پس از 100 سال که توسط ارتش انجام شده را بیان می‌کند.

گفته می‌شود درون غار شاپور در دوران هجوم عرب‌ها به ایران پر از مجسمه‌ها و آثار هنری متعدد بوده که فردی به نام «نصر ابن سیار» وارد غار می‌شود و دستور می‌دهد تمامی مجسمه‌ها و آثار هنری این غار را از بین ببرند. حتی مردم در آن زمان برای در امان ماندن آثار تاریخی و مجسمه‌ها و... به او پیشنهاد می‌دهند که مبلغی را دریافت کند و آثار هنری غار شاپور را از بین نبرد. اما نصر ابن سیار این پیشنهاد را نمی‌پذیرد و تمامی آثار و مجسمه های این غار را نابود می‌کند!

پیکر شاپور یکم دومین پادشاه ساسانی، یکی از برترین آثار به جای مانده از هنرهای تصویری دوران ساسانی است که در سال 1310 به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده است.

6. کاخ والرین بیشاپور

کاخ به والرین یا کاخ والریانس یکی از کاخ‌های مشهور بیشاپور است که تماما به صورت سنگی و یک‌دست و نقش‌دار ساخته شده‌است. هنوز به صورت دقیق علت و کاربری کاخ والرین بیشاپور را نمی‌دانند. اما بنا به گفته «رومن گیرشمن» باستان شناس مشهور فرانسوی، این بنا در واقع محل نگهداری امپراطور روم، والرین بوده که در جنگ بین ایران و روم باستان شکست خورد و توسط شاپور در آن اسکان داده شد. کاخ والرین در فاصله 50 متری از کاخ شاپور قرار داشته و جدار داخلی‌اش از سنگ منقش و جدار بیرونی آن با روکش گچی سفید پوشیده شده بود. همان طور که گفته شد، سال‌ها این کاخ محل نگهداری امپراتور روم والریان بوده‌است.

 

کاخ والرین بر اساس نظر رومن گیرشمن، بنایی است که برای والریان، امپراتور روم بنا شده و نشانگر جوانمردی و عطوفت شاپور یکم نسبت به امپراتور رومی است.

7. حجاری های تنگ چوگان

تنگه چوگان در 23 کیلومتری شهر کازرون و مقابل شهر باستانی بیشاپور قرار دارد. این سنگ نوشته‌ها 6 اثر تاریخی مربوط به عصر ساسانیان است که 3 نقش برجسته آن مربوط به شاپور اول، بهرام اول و دوم و 3 مورد دیگر در مورد پیروزی شاپور اول بر والریان است. تنگ چوگان محل بازی سنتی چوگان شاهان ساسانی بوده و کلا این منطقه از لحاظ باغ‌ها و کشتزارهایش منطقه خوش آب و هوایی است. نقوش برجسته‌ای که در تنگ چوگان وجود دارد، به نسبت سایر نقوش برجسته دوره ساسانیان بزرگ‌تر و شلوغ‌تر است. به طوریکه برخی از آن‌ها 30 مترمربع وسعت دارند و نقش پیکر بیش از 30 نفره بر روی آن‌ها تراش خورده‌اند.

نقوش برجسته تنگ چوگان به نسبت سایر نقوش برجسته در نقش رستم و... بزرگ‌ترو شلوغ‌تر هستند.

سخن آخر

سفر به شیراز و دیدن جاذبه‌های گردشگری این استان یکی از سفرهای جذاب و به یاد ماندنی است که شما را با جاذبه‌های گردشگری طبیعی، تاریخی و فرهنگی این استان غنی بیشتر آشنا می‌کند. برای دیدن مجموعه تاریخی بیشاپور که حدودا 120 کیلومتر با شیراز فاصله دارد، باید حدود 23 کیلومتر از کازرون سفر کنید. این مجموعه همان‌طور که اشاره شد به تازگی در سال 1397 در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.